Bora - charakterystyka wiatru
Bora to jeden z najbardziej znanych i niebezpiecznych rodzajów wiatru na świecie. Nazwa pochodzi od greckiego słowa boreas, oznaczającego wiatr północny. Bora powstaje, gdy nad Półwyspem Bałkańskim zalega wyż baryczny, a nad Adriatykiem - niż. Zimne i ciężkie powietrze zsuwa się wtedy gwałtownie ze stoków gór, przyspieszając i schładzając się.
Bora wieje z kierunku północno-wschodniego, prostopadle do linii wybrzeża. Jest wiatrem porywistym, osiągającym prędkość do 200 km/h. Porywy następują nagle i trwają krótko, od kilku sekund do kilku minut. Bora niesie ze sobą chłodne i suche powietrze, powodując znaczny spadek temperatury i wilgotności. Towarzyszy jej bezchmurne, przejrzyste niebo. Bora jest wiatrem katabatycznym.
Wpływ ukształtowania terenu
Na siłę i zasięg bory duży wpływ ma ukształtowanie terenu. Najsilniej wieje ona w miejscach, gdzie góry stromo opadają do morza, tworząc naturalne kanały i przełęcze. Przykładem jest Masyw Velebitu w Chorwacji, gdzie bora osiąga rekordowe prędkości. Im dalej od gór, tym wiatr słabnie i zanika. Na otwartym morzu bora może sięgać do 20-30 Mm od brzegu.
Różnice w sile bory
Siła bory może się znacznie różnić w zależności od miejsca i czasu. Wyróżnia się kilka stopni bory: słabą (do 40 km/h), umiarkowaną (40-80 km/h), silną (80-120 km/h) i bardzo silną lub sztormową (ponad 120 km/h). Najsilniejsza zarejestrowana bora miała prędkość 248 km/h. Bora może trwać od kilku godzin do kilku dni, najczęściej 1-3 dni. Siła bory zależy od różnicy ciśnień.
Gdzie i kiedy wieje bora?
Bora występuje głównie na wschodnim wybrzeżu Adriatyku, od Triestu we Włoszech, przez Słowenię, Chorwację, Bośnię i Hercegowinę, Czarnogórę, aż po Albanię. Najczęściej i najsilniej wieje w okolicach miast: Triest, Rijeka, Senj, Šibenik, Split, Makarska. Bora może też występować lokalnie w innych rejonach, jak Grecja, Turcja czy Morze Czarne, ale ma tam inny charakter.
Bora wieje najczęściej zimą i wczesną wiosną, od listopada do marca. Wtedy różnice ciśnień między lądem a morzem są największe. Latem bora jest rzadsza i słabsza, choć może się zdarzać podczas przechodzenia frontów chłodnych. Nie ma regularnego rytmu, jej pojawienie się jest trudne do przewidzenia z dużym wyprzedzeniem. Warto śledzić prognozy pogody.
Czy wiesz, że...
Bora ma duży wpływ na ekosystem Adriatyku? Niesie ona duże ilości pyłów i minerałów z lądu, wzbogacając wody przybrzeżne w substancje odżywcze. Dzięki temu rozwijają się glony i inne organizmy morskie, stanowiące pożywienie dla ryb. Z drugiej strony, silne falowanie i prądy wywoływane przez borę mogą niszczyć dno morskie i rafy koralowe.
Bora w Chorwacji
Chorwacja jest krajem najbardziej narażonym na borę. Powodem jest długa linia brzegowa z licznymi wyspami oraz wysokie i strome pasma górskie tuż nad morzem, jak Velebit, Biokovo czy Mosor. Bora może się pojawiać praktycznie wszędzie na wybrzeżu, od Istrii po Dalmację, ale niektóre miejsca są szczególnie znane z jej występowania. Należą do nich: Kvarner, cieśnina Velebit, Šibenik, Split, Makarska, Omiš.
Prognozowanie bory
Prognozowanie bory jest trudne i obarczone dużą niepewnością. Wynika to ze złożoności procesów meteorologicznych i orograficznych, jakie ją generują oraz zmienności warunków lokalnych. Najlepszym sposobem na przewidywanie bory jest analiza map synoptycznych i porównywanie ciśnienia nad lądem i morzem. Różnica ponad 5 hPa zwiastuje borę. Pomocne są też modele numeryczne wysokiej rozdzielczości oraz systemy wczesnego ostrzegania.
Bora a inne wiatry
Bora nie jest jedynym silnym i niebezpiecznym wiatrem nad Adriatykiem. Występują tam też inne wiatry, jak jugo, sirocco, mistral czy etezje. Każdy z nich ma swoje cechy charakterystyczne i obszar występowania. Warto je poznać, by wiedzieć, czego się spodziewać podczas żeglugi.
Jugo to południowy lub południowo-wschodni wiatr, przynoszący ciepłe i wilgotne powietrze znad Morza Śródziemnego. Jest on przeciwieństwem bory - wieje wzdłuż wybrzeża, niosąc duże fale i opady. Sirocco to suchy i gorący wiatr z południowego-wschodu, niosący pył z Sahary. Suchy wiatr nad Adriatykiem to rzadkość, ale zdarza się latem. Mistral to silny, północno-zachodni wiatr, wiejący głównie w zachodniej części Morza Śródziemnego. Bora jest najsilniejszym z adriatyckich wiatrów.
Porównanie z innymi wiatrami
Bora wyróżnia się na tle innych wiatrów swoją porywistością, chłodem i suchością. Osiąga największe prędkości i powoduje największe szkody. Jest też najtrudniejsza do przewidzenia i najkrócej trwa. Jugo jest bardziej stabilny, długotrwały i wilgotny. Sirocco jest suchy i gorący, ale rzadko osiąga dużą siłę. Mistral wieje głównie na zachodzie, bora - na wschodzie Adriatyku.
Wiatry podobne do bory
Bora nie jest wyjątkowa w skali świata. Podobne wiatry katabatyczne występują w innych regionach, gdzie wysokie góry graniczą z ciepłymi morzami lub nizinami. Należą do nich m.in.: mistral we Francji, tramontana w Hiszpanii, fen w Alpach, oroshi w Japonii, williwaw na Alasce, Santa Ana w Kalifornii, puelche w Chile. Mają one zbliżoną genezę i cechy do bory, choć różnią się lokalną specyfiką.
Żeglarstwo podczas bory
Bora stanowi poważne wyzwanie i zagrożenie dla żeglarzy na Adriatyku. Gwałtowne porywy wiatru, duże fale, ograniczona widoczność i możliwość kolizji - to główne niebezpieczeństwa związane z tym zjawiskiem. Dlatego ważne jest, by odpowiednio się przygotować i zachować ostrożność podczas bory.
Podstawową zasadą jest unikanie żeglugi podczas silnej bory, jeśli to możliwe. Lepiej przeczekać sztorm w porcie lub w osłoniętej zatoce. Jeśli jednak trzeba wyjść w morze, należy sprawdzić prognozę pogody, stan techniczny jachtu i umiejętności załogi. Trzeba mieć na pokładzie sprawne środki ratunkowe, komunikacyjne i nawigacyjne. Warto płynąć w grupie jachtów.
Przygotowanie do bory
Przed wypłynięciem w rejon, gdzie może wystąpić bora, warto się do niej przygotować. Polega to m.in. na: - zapoznaniu się z prognozą pogody i ostrzeżeniami meteorologicznymi - sprawdzeniu stanu technicznego jachtu, zwłaszcza takielunku, silnika, sterów - spakowaniu odpowiedniego ubrania, butów, kamizelek ratunkowych - przygotowaniu prowiantu i wody pitnej na kilka dni - zabraniu map, locji, sprzętu nawigacyjnego i łączności - ustaleniu trasy i miejsc schronienia na wypadek sztormu - poinformowaniu bliskich lub bosmanatu o planach rejsu
Postępowanie podczas bory
Gdy bora zaskoczy żeglarzy na morzu, powinni oni postępować rozważnie i zachować spokój. Najważniejsze zasady to: - założenie kamizelek i pasów ratunkowych przez całą załogę - zrzucenie żagli lub postawienie sztormowych, zależnie od siły wiatru - utrzymywanie bezpiecznego kursu względem fal i wiatru (najlepiej bajdewind) - unikanie płytkich wód, skał, innych jednostek i przeszkód - obserwowanie zmian pogody i stanu morza - nasłuchiwanie komunikatów radiowych i utrzymywanie kontaktu z lądem - rozważenie schronienia się w porcie lub zatoce osłoniętej od wiatru - dbanie o bezpieczeństwo i dobre samopoczucie załogi Najważniejsze jest bezpieczeństwo ludzi.
Najczęstsze pytania odnośnie bory
Co to jest wiatr bora?
Bora to silny, porywisty i chłodny wiatr katabatyczny, wiejący z lądu w kierunku morza na wschodnim wybrzeżu Adriatyku. Powstaje, gdy zim